Jak zmieniał się przekład – rozdział 2

   Czas na kolejną część analizy pierwotnego przekładu R. Bernsteinowej. Na pierwszy rzut oka wydawało mi się, że niewiele zmieniono wraz z upływem lat w tekście drugiego rozdziału, ale po uważnej lekturze i porównaniu egzemplarzy, którymi dysponuję, doszukałam się kilku całkiem ciekawych „smaczków” i odnoszę całkiem odwrotne wrażenie.

• W drugim rozdziale po raz pierwszy jest mowa o Prince Edward Island. W przekładzie R. Bernsteinowej najmniejsza prowincja Kanady nazywana jest „wyspą księcia Edwarda”. W analizowanych przeze mnie egzemplarzach Ani z Zielonego Wzgórza (z lat: 1911/12, 1925, 1928, 1936, 1939, 1947, 1956, 1976 i 1990), dopiero wydanie ósme z 1939 roku ma już poprawnie zapisaną nazwę: „Wyspa Księcia Edwarda”.
• Przez 45 lat Ania, w oczekiwaniu na Mateusza, siedziała na stosie dachówek – dopiero Połtorzycka (w 1956 roku) przesadziła ją, poprawnie, na stos gontów.
• W przekładzie Bernsteinowej Ania jest ubrana w sukienkę z „szarożółtawej, domowego wyrobu wełny” – od redakcji Połtorzyckiej jest to już „szarożółta szorstka wełna”.
• Droga, którą podążała Ania z Mateuszem, w pewnym momencie „wrzynała się [...] w soczysty grunt” – soczysty? – od 1956 jest on już, zgodnie z oryginałem, „miękki”.
• Przy wspomnianej drodze rosły początkowo „kwitnące wiśnie i smukłe topole”; te drugie, nie wiedzieć czemu, samowolnie zostały posadzone przez Bernsteinową; dopiero w 1956 poprawiono nasadzenia tych drugich na „smukłe białe brzozy”.
• „Misjonarza, tępiącego pogaństwo” z pierwotnego tłumaczenia, także w 1956 poprawiono na „obcego misjonarza”; tak jak „trzysta metrów tkaniny” na „trzysta jardów”.
• Przez pięć pierwszych wydań, do 1928, stolicę prowincji zapisywano jako „Charlotte Town” i dodawano w przypisie zapis fonetyczny: „Czerlot Taun”; od szóstego wydania z 1936, aż do pierwszego powojennego, pisano już poprawnie „Charlottetown”, jednak wciąż w odsyłaczu informowano, by nazwę odczytywać jako „Czerlottaun”; od 1956 wskazówki fonetycznej już nie ma.
• Według pierwotnego tłumaczenia gadulstwo Ani, jak twierdzi pani Spencer, wynika z tego, że jej język jest „zawieszony przez środek” – od Połtorzyckiej jest on jednak „przytwierdzony w środku”.
• Do 1947 roku Mateusz, zapytany przez Anię o kolor jej warkoczy, odpowiadał: „– Czerwony, czy nie?”; od 1956 mówi: „– Rudy, czy nie?”
• W innym fragmencie Ania zadaje Mateuszowi egzystencjonalne pytanie: „A gdyby panu kazali wybierać, jakim chciałby pan być, bosko pięknym, tryskającym zdrowiem, czy anielsko dobrym?”; widocznie zdrowie leżało Bernsteinowej bardziej na sercu... Połtorzycka poprawiła ten fragment: „A gdyby panu kazali wybierać, jakim chciałby pan być: bosko pięknym, oszałamiająco mądrym, czy też anielsko dobrym?”
• Newbridge, przez które Ania z Mateuszem przejeżdżali w drodze do Avonlea, Bernsteinowa pozostawiła w oryginalnej pisowni; ciekawie jednak opisuje zachowanie chłopców, których mijali – „mali chłopcy witali ich podrzucaniem czapek w górę”; od wydania redagowanego przez Połtorzycką „mali chłopcy witali ich okrzykami” (w oryginale: „and small boys hooted”).
• White Way of Delight R. zapisała jako „Białą drogę rozkoszy”, od 1939 roku zapisywano tą nazwę własną jako  „Białą Drogę Rozkoszy”.
• Rosalia DeVere – jak Ania nazwała w myślach Hepzibah Jenkins – początkowo zapisywano jako „Rozalja De Vere”, potem (przynajmniej od 1939) jako „Rozalia de Vere”.
• Staw Barrych to w pierwszych kilku wydaniach „Jezioro lśniącej wody”, które w 1939 jest już „Jeziorem Lśniącej Wody”, a od 1956 „Jeziorem Lśniących Wód”.
• Kiedy Mateusz mówi o imionach, które bardziej lubi, stwierdza: „Ja wolę Jankę, Marynię lub coś podobnego”, Połtorzycka poprawiła to na: „Ja wolę coś bardziej zwyczajnego, Jankę, Mary...”
• Dopiero w redakcji Połtorzyckiej uściślono, że imię dla córki Barrych wymyślił nauczyciel, który wynajmował u nich pokój (podobnie jak sama Maud w trakcie swojej pedagogicznej kariery), a nie tylko ogólnie „był” w tym domu.
• Zmienia się także dość ciekawie jedno ze zdań wypowiedzianych przez Anię, gdy ta z daleka ujrzała Zielone Wzgórze; początkowo brzmi ono tak: „Lecz zaledwie go dojrzałam, uczułam, że tam znajduje [od piątego wydania: „znajdzie”] się moja nowa ojczyzna”; Połtorzycka przeredagowała je tak: „Lecz zaledwie je dojrzałam [w 1990 jest „ujrzałam”], uczułam, że tam jest mój nowy dom”.
• Torba Ani zawiera w pierwotnym przekładzie „całą jej chudobę”; w wydaniu z 1947 i w redakcji Połtorzyckiej zawiera „całe jej mienie”, zaś w wydaniu z 1976 redagowanym przez Stanisława Zielińskiego „chudoba” wraca i pozostaje jeszcze w wydaniu z 1990.
• Najwięcej zmian redakcyjnych drugiego rozdziału pojawiło się wraz z opracowaniem Dżennet Połtorzyckiej. Niektóre akapity są tak odmienne od pierwotnego przekładu, że odnoszę wrażenie, iż redaktorka powinna być w zasadzie nową tłumaczką; oto jaskrawy przykład:

Tekst oryginalny:

„[...] By the time they arrived at the house Matthew was shrinking from the approaching revelation with an energy he did not understand. It was not of Marilla or himself he was thinking of the trouble this mistake was probably going to make for them, but of the child’s disappointment. When he thought of that rapt light being quenched in her eyes he had an uncomfortable feeling that he was going to assist at murdering something – much the same feeling that came over him when he had to kill a lamb or calf or any other innocent little creature.”

Tłumaczenie R. Bernsteinowej z 1911/12:

   „Kiedy zajechali w podwórze, Mateusz  drżał przed mającem nastąpić wyjaśnieniem, z uczuciem, którego nie potrafił sobie wytłomaczyć. Nie myślał o przykrości, jaką ta omyłka sprawić może jemu lub Maryli, lecz o rozczarowaniu dziecka. Gdy wyobrażał sobie, jak zachwyt zgaśnie w jego oczach, doznawał równie bolesnego uczucia, jak gdyby miał pomóc w torturowaniu kogoś; doznawał takiego wstrętu, jaki go opanowywał, kiedy trzeba było zakłuć prosię, cielę lub inne niewinne stworzenie.”

Redakcja Dżennet Połtorzyckiej:

   „Kiedy wjechali w podwórko, Mateusz zadrżał przed mającym nastąpić wyjaśnieniem z uczuciem, którego nie potrafił sobie wytłumaczyć. Nie myślał ani o sobie, ani o Maryli, a ani o kłopocie, jaki ta omyłka mogła im obojgu sprawić, lecz o rozczarowaniu dziewczynki. Gdy wyobrażał sobie, jak zgaśnie w jej oczach zachwyt, doznawał tak bolesnego uczucia, jak gdyby miał pomóc w morderstwie; czuł teraz taką odrazę, jak go opanowywała zazwyczaj, gdy trzeba było zakłuć jagnię, cielę lub jakiekolwiek inne bezradne stworzenie”.