Czy wiemy coś o Rozalii Bernsteinowej? + aktualizacja

Zapraszam do dwóch nowszych postów niż niniejszy, które przedstawiają nowe ślady badawcze dotyczące postaci pierwszej polskiej tłumaczki powieści L. M. Montgomery.

• "R.", czyli...?
• O poszukiwaniach "Rozalii" i szwedzkim przekładzie + uzupełnienie

   Czy wiemy coś o R.ozalii Bernsteinowej? Odpowiedź na to pytanie jest krótka: „Niewiele”. Jedyną pewną informacją o tłumaczce jest spis tytułów książek, które przetłumaczyła. Najwcześniejszą powieścią tłumaczoną przez R.ozalię Bernsteinową był Redaktor Lynge Knuta Hamsuna. Książka norweskiego pisarza ukazała się w 1893 roku, a już rok później wydało ją na ziemiach polskich wydawnictwo T. Paprockiego w przekładzie właśnie Bernsteinowej (wg Bibliografii Polskiej Karola Estreichera książkę wydano w 1895 roku, jednak już w czasopismach z listopada 1894, można znaleźć recenzje Redaktora). Ostatnim tytułem przetłumaczonym przez R.ozalię Bernsteinową była Ania z Avonlea, wydana w 1924 roku. Jeśli założyć, że pierwszego tłumaczenia Bernsteinowa dokonała najwcześniej w wieku około 20 lat, to można szacować, że urodziła się najpóźniej na początku lat 70-tych XIX wieku. Czy to, że z cyklu o Ani, tylko dwie pierwsze części zostały przez nią przetłumaczone, należy wyjaśnić śmiercią tłumaczki? Miałaby wtedy co najmniej ok. 50 lat. Do tej pory w zbiorach bibliotek cyfrowych nie natknęłam się np. na jej nekrolog – bądź co bądź, książki o Ani Shirley cieszyły się dużą poczytnością, informacja o odejściu ich tłumaczki mogła być podana do publicznej wiadomości. A może Bernsteinowa w tym czasie wyemigrowała z rodziną? Następne części przełożyła już Janina Zawisza-Krasucka.

   Bernsteinowa tłumaczyła w sumie z czterech języków obcych:

1. angielskiego:
   -       Ania z Zielonego Wzgórza
   -       Ania z Avonlea
2. norweskiego:
   -       Historja o Cesi sierotce
   -       Dzieciństwo mateczki, tej z nad dalekiego, cichego fjordu
   -       Siostrzyczka
   -       Redaktor Lynge 
3. duńskiego:
   -       Podróż do morza lodowatego
   -       Pan Słota i panna Słoneczko
   -       O czterech władcach ziemi: opowiadania
   -       Dwunożny ujarzmiciel sił przyrody
   -       Dziennik Julii
4. szwedzkiego:
   -       Przygoda Janka w wieczór wigilijny
   -       Królowa elfów i inne powiastki : dla dzieci do lat 7
   -       Przebudzenie się ogrodu

    W przedwojennych czasopismach dla dzieci (gł. Moim Pisemku wydawanym przez Michała Arcta) można także znaleźć opowiadania tłumaczone przez Bernsteinową (także z języków skandynawskich):

-       Czapka za talara

-       Myszka domowa i myszka polna

-       Bąbliki

-       Płaszcz Józefa

-       Ojciec lis

-       Pliszki

-       Zima

            Poniżej zamieszczam zdjęcie z karty tytułowej z Podróży do morza lodowatego tłumaczonej przez R.ozalię Bernsteinową.

   Jak na tamte czasy, R.ozalia Bernsteinowa (czy była żoną jakiegoś Bernsteina?; w niektórych archiwaliach bibliotek cyfrowych spotykałam się z pisownią: „Bernstein”), musiała odebrać gruntowne wykształcenie. Znajomość czterech języków obcych, w tym trzech należących do grupy trudniejszych do opanowania, nawet w dzisiejszych czasach nie jest czymś powszechnym. Gdzie się ich nauczyła? Może pochodziła z rodziny, która np. mieszkała w Skandynawii??

   A może nazwisko jest tylko pseudonimem? Albo imię, albo jedno i drugie!... Sprawdzałam w bibliotekach cyfrowych rekordy typu: „Róża Bernstein”, „Rachela Bernstein” (takie imiona pojawiają się w programach teatralnych do „Ań z Zielonego Wzgórza” wystawianych w różnych teatrach) – nie naprowadziło mnie to na żaden sensowny ślad.

   W świetle takich rozważań i skąpych informacji, równie prawdopodobną hipotezą może być to, że pod R.ozalią Bernstein / ową kryje się nie tłumaczka, a tłumacz.

   Autorka artykułu opublikowanego w Guliwerze, pt. „Kim była Rozalia Bernsteinowa? (rozważania biograficzno-detektywistyczne)”, Dagmara Czarnota, uwzględniając nazwisko tłumaczki, poszukiwała informacji w niektórych stowarzyszeniach i forach zrzeszających społeczność żydowską – jednak bez rezultatu.

   Być może informacji dostarczyłyby archiwa państwowe (np. spisy ludności, akty ślubów, zgonów)...

   R.ozalia Bernsteinowa pozostawiła po sobie kilkanaście przekładów, z których dwa, chociaż zmieniane wraz z ewoluującym językiem, utrwaliły się w pamięci wielu następnych pokoleń polskich czytelników. I choć dom, który przygarnął Anię Shirley, ze wzgórzem nie ma nic wspólnego, dzisiaj trudno nam sobie wyobrazić, że Marchewka mieszkała gdzieś indziej, niż na Zielonym Wzgórzu.

• Narodowa Biblioteka Cyfrowa POLONA
• Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa
• Dagmara Czarnota, Kim była Rozalia-Bernsteinowa? (rozważania biograficzno-detektywistyczne), Guliwer, 3(113), 2015